دستگاه دفع ادرار در مرغهای تخمگذار (و بهطور کلی پرندگان) با سیستم پستانداران تفاوتهای قابل توجهی دارد. این سیستم برای تطابق با نیازهای فیزیولوژیک پرندگان، از جمله حفظ آب بدن و هماهنگی با فرآیند تخمگذاری، تکامل یافته است. اجزای اصلی و عملکردهای این سیستم به شرح زیر است:
---
### **۱. کلیهها (Kidneys)**
- **ساختار**: مرغها دو کلیه لوبیاشکل دارند که در حفره شکمی نزدیک ستون فقرات قرار گرفتهاند.
- **وظیفه**:
- تصفیه مواد زائد نیتروژندار (مانند اسید اوریک) از خون.
- تنظیم تعادل آب و الکترولیتها.
- در مرغهای تخمگذار، کلیهها در متابولیسم کلسیم نیز نقش دارند (بهویژه برای تشکیل پوسته تخممرغ).
---
### **۲. اورترها (Ureters)**
- **ساختار**: دو مجرای باریک که ادرار را از کلیهها به کلواک منتقل میکنند.
- **ویژگی**:
- پرندگان **مثانه ادراری ندارند**، بنابراین ادرار مستقیماً از کلیهها به کلواک میریزد.
- ادرار پرندگان حاوی **اسید اوریک** به شکل خمیری سفیدرنگ است (برخلاف اوره محلول در پستانداران). این سازگاری به حفظ آب بدن کمک میکند.
---
### **۳. کلواک (Cloaca)**
- **ساختار**: محفظه مشترکی که انتهای دستگاه گوارش، ادراری، و تناسلی را به هم متصل میکند.
- **وظایف**:
- دریافت ادرار از اورترها و مدفوع از روده.
- دفع ترکیبی ادرار و مدفوع بهصورت یک توده نیمهجامد (بخش سفیدرنگ مدفوع پرندگان، اسید اوریک است).
- در مرغهای تخمگذار، کلواک محل خروج تخممرغ نیز هست. هنگام تخمگذاری، واژن موقتاً از کلواک بیرون میزند تا تخممرغ بدون تماس با مواد دفعی خارج شود.
---
### **۴. سازگاریهای ویژه در مرغهای تخمگذار**
1. **هماهنگی با تخمگذاری**:
- کلواک در زمان تخمگذاری بهطور موقت بزرگ میشود تا تخممرغ از مسیر جداگانهای (از طریق اویداکت) عبور کند.
- عضلات اسفنکتر کلواک از اختلاط ادرار/مدفوع با تخممرغ جلوگیری میکنند.
2. **متابولیسم کلسیم**:
- کلیهها در تنظیم سطح کلسیم خون نقش دارند که برای تشکیل پوسته تخممرغ حیاتی است.
- بیشاز ۹۰٪ کلسیم مصرفی مرغهای تخمگذار مستقیماً به تولید پوسته اختصاص مییابد.
3. **حفظ آب**:
- دفع اسید اوریک بهجای اوره، نیاز به آب کمتری دارد و برای پرندگانی که پرواز میکنند یا در محیطهای خشک زندگی میکنند (از جمله مرغهای صنعتی) مفید است.
---
### **۵. بیماریهای شایع مرتبط با دستگاه ادراری**
- **نقرس (Gout)**: تجمع کریستالهای اسید اوریک در کلیهها یا مفاصل بهدلیل کمآبی، بیماری کلیوی، یا رژیم غذایی نامناسب.
- **عفونتهای کلیوی**: ناشی از باکتریها (مانند E. coli) یا ویروسها که ممکن است به کاهش تولید تخممرغ منجر شود.
- **سنگهای کلیوی**: در موارد نادر، بهویژه در مرغهایی که آب کم مینوشند یا رژیم پرپروتئین دارند.
---
### **۶. تفاوتهای کلیدی با پستانداران**
| ویژگی | پرندگان (مرغ) | پستانداران |
|----------------------|------------------------------------|-------------------------------|
| ماده دفعی نیتروژن | اسید اوریک (نیمهجامد) | اوره (محلول در آب) |
| مثانه ادراری | ندارد | دارد |
| کلواک | دارد (محل دفع مشترک) | ندارد |
| هماهنگی با تولیدمثل| کلواک محل دفع ادرار و تخمگذاری است | دستگاه ادراری و تناسلی جداگانه|
---
### **نتیجهگیری**
دستگاه دفع ادرار مرغهای تخمگذار با ترکیب اسید اوریک، کلواک، و عدم وجود مثانه، سازگاری منحصربهفردی برای حفظ آب و هماهنگی با فرآیند تخمگذاری دارد. سلامت این سیستم برای تولید تخممرغ باکیفیت و پیشگیری از بیماریهایی مانند نقرس ضروری است.
