دستگاه تنفسی مرغهای تخمگذار یکی از سیستمهای حیاتی است که به دلیل نقش آن در تأمین اکسیژن مورد نیاز برای سوختوساز بالا و تولید تخممرغ، اهمیت ویژهای دارد. مجاری تنفسی در این پرندگان ساختاری پیچیده و متفاوت از پستانداران دارد. در زیر به بررسی ساختار، عملکرد، و مسائل مرتبط با مجاری تنفسی در مرغهای تخمگذار میپردازیم:
---
### **ساختار مجاری تنفسی مرغهای تخمگذار:**
1. **سوراخهای بینی (Nares)**:
- در بالای منقار قرار دارند و هوای ورودی را فیلتر و گرم میکنند.
- به دلیل نبود مو در بینی، پرندگان به گردوغبار و عوامل بیماریزا حساسترند.
2. **حفره بینی و سینوسها**:
- هوای ورودی از سوراخهای بینی به سینوسها میرود و مرطوب میشود.
- سینوسها در پرندگان بهویژه در ناحیه صورت گستردهتر هستند و مستعد عفونت (مانند سینوزیت) میباشند.
3. **حلق (Pharynx)**:
- محل تلاقی مجاری تنفسی و گوارشی است.
- هوای عبوری از حلق به نای منتقل میشود.
4. **نای (Trachea)**:
- لولهای غضروفی با حلقههای کامل که از ورود هوا به مری جلوگیری میکند.
- در انتهای نای، **سیرینکس (Syrinx)** (عضو تولید صدا) قرار دارد.
5. **برونشها و ریهها**:
- نای به دو برونش اصلی تقسیم میشود که مستقیماً به ریهها متصلاند.
- ریههای مرغ سفت و اسفنجی هستند و **کاپیلاریهای هوایی** جایگزین آلوئولها شدهاند.
- ریهها به کیسههای هوایی متصلاند که نقش ذخیره هوا و بهبود جریان اکسیژن را دارند.
6. **کیسههای هوایی (Air Sacs)**:
- ۹ کیسه هوایی (۴ پیشین و ۵ پسین) در بدن مرغ وجود دارد.
- این کیسهها به استخوانها (مانند استخوان بازو و ران) نفوذ کرده و وزن بدن را کاهش میدهند.
- کیسههای هوایی جریان یکطرفه هوا را امکانپذیر میکنند و بازده تنفس را افزایش میدهند.
---
### **عملکرد مجاری تنفسی:**
- **جریان یکطرفه هوا**:
- در پرندگان، هوا بهجای حرکت رفتوبرگشتی (مانند پستانداران)، بهصورت یکطرفه از ریهها عبور میکند.
- این سیستم به آنها اجازه میدهد حتی در حین پرواز یا فعالیت شدید، اکسیژنرسانی کارآمدی داشته باشند.
- **تبادل گازی**:
- در کاپیلاریهای هوایی ریهها، اکسیژن به خون منتقل و دیاکسیدکربن دفع میشود.
- کیسههای هوایی در دم و بازدم نقش دارند اما در تبادل گازی مشارکت نمیکنند.
- **تنفس بدون دیافراگم**:
- پرندگان دیافراگم ندارند و تنفس با حرکت عضلات بین دندهای و استخوان جناغ سینه انجام میشود.
---
### **مشکلات رایج مجاری تنفسی در مرغهای تخمگذار:**
1. **انسداد مجاری تنفسی**:
- ناشی از تجمع مخاط، گردوغبار، یا اجسام خارجی (مانند ذرات غذا).
- علائم: تنفس دهانی، خسخس سینه، و کاهش اشتها.
2. **عفونتهای باکتریایی و ویروسی**:
- **برونشیت عفونی (IB)**: التهاب نای و ریهها، کاهش تولید تخم، و تخمهای بدشکل.
- **نیوکاسل**: ترشحات بینی، سرفه، و تنفس سریع.
- **کریزای مزمن (CRD)**: عفونت مایکوپلاسما که باعث سرفه و ترشحات چرکی میشود.
3. **قارچها (آسپرژیلوز)**:
- رشد قارچ آسپرژیلوس در کیسههای هوایی به دلیل بستر آلوده یا غذای کپکزده.
- علائم: تنفس سخت، بیاشتهایی، و تلفات ناگهانی.
4. **تحریک شیمیایی**:
- استنشاق آمونیاک (از فضولات) یا گردوغبار زیاد باعث التهاب مجاری تنفسی و افزایش حساسیت به عفونتها میشود.
---
### **راههای حفظ سلامت مجاری تنفسی:**
1. **تهویه مناسب سالن**:
- کاهش غلظت آمونیاک و رطوبت با استفاده از فنها و سیستمهای تهویه.
- سطح مجاز آمونیاک در سالن: کمتر از ۲۰ ppm.
2. **مدیریت بستر**:
- تعویض منظم بستر مرطوب یا آلوده به قارچ.
- استفاده از مواد جاذب رطوبت مانند پوشال خشک.
3. **واکسیناسیون**:
- برنامه منظم واکسیناسیون علیه بیماریهای ویروسی (مانند برونشیت و نیوکاسل).
4. **تغذیه مناسب**:
- افزودن ویتامینهای A و E به جیره غذایی برای تقویت مخاط تنفسی.
- تأمین پروتئین کافی برای بهبود عملکرد سیستم ایمنی.
5. **پایش علائم بیماری**:
- بررسی روزانه پرندگان برای تشخیص زودهنگام علائمی مانند عطسه، سرفه، یا ترشحات بینی.
---
### **تأثیر مشکلات تنفسی بر تولید تخم:**
- کاهش اکسیژنرسانی به اندامها باعث اختلال در متابولیسم و کاهش تولید تخم میشود.
- عفونتهای تنفسی (مانند برونشیت) مستقیماً بر سلامت تخمدان و کیفیت پوسته تخم تأثیر میگذارند.
- استرس ناشی از بیماریها ممکن است منجر به توقف موقت تخمگذاری شود.
---
### **نتیجهگیری:**
مجاری تنفسی در مرغهای تخمگذار به دلیل ساختار ویژه (کیسههای هوایی، جریان یکطرفه هوا) و حساسیت به عوامل محیطی، نیاز به مدیریت دقیق دارد. حفظ سلامت این سیستم با کنترل عوامل استرسزا (آمونیاک، رطوبت)، واکسیناسیون، و تغذیه مناسب، نقش کلیدی در بهبود تولید تخم و کاهش تلفات ایفا میکند.
